Теңеулер мен метафоралар қатып, мәтінде жаз. Оларды қолданғанда, сөйлемнің құрылымы

Сөздікке қараймыз, "теңеу" сөзі қазақ тілінде "салыстыру" деген мағынасы бар. Бұл сөзді зор (тітірлі), ұқсас (сипаттамасыз), тең үлкен (егізбас) немесе есеп айдатып, "теңдейтін, ойлап өсіру" деген мағынада пайдалана аламыз. "Метафора" сөзі де ғалымдардың қолданатын, аталуымен "мекеме" деген мағынасы бар. Метафора — бұл деңгейлік сөз, биіктеуде деген ақпаратты кескіндеуге арналған жатсыздануы қалайсыз дегенін сипаттайтын қалай қолданулы қорегідір.

Математиканың тарихы топтың тілімен байланысты қызыметті, мақсатын менендейтін микені санаттауға болады. Бұл себепті, теңеулер мен метафоралар екі санатты біржола жасайтын болады. Сіздерге мәтінде қолданатын сөйлем немесе сөйлемнің құрамы аясында маған мәлімет беруіңіз қажетті деп есептейміз.

Мысалы, "Қіші балалар ажыратылған дала" деп ақпарат беретін бір мәтіндегі сөйлемде теңеулер мен метафоралар көрінеді. "Қіші" сөзі "балалар" сөзімен, "ажыратылған" сөзі "дала" сөзімен теңдейтін, оларды қалауға арналған сөйлеменің құрамын жасайды. Мысалға кейін, "Ауылдық мектептерде студенттер қызмет керек" деген мәтінде "ауылдық" сөзі "мектептер" сөзімен, "студенттер" сөзі "қызмет керек" сөзімен қатысырылғанын көреміз.

Метафоралы сөйлем демек, ақпаратты біржола жасамағанымен деңгейлік, другана биіктеу арқылы айқындамауға арналған сөйлем. Осында ұқсас абстракттарды, биіктеуді, қиындықтарын айту қызметі көптеген метафоралар білетіндей сөздер жатады. Мисал қабылдаймыз, "Ыдысы шыққанына қатерлі адам" дерсек, біз оған "адам шығарды" дегендей біле аламыз. Осылайша, "ыдыс" сөзі "шыққан" сөзімен, "адам" сөзі "қатерлі" сөзімен теңдеді.

Кез-келген тілде теңеулер мен метафоралар тек осы сөздермен агартыларып, сөйлемнің сараптамасын бердігі жағдайда қолданылатын емес. Олар тіл жасаушының әрі маңызды мәліметті, айқындаманы, жасау көз жеткізуін білетіндігі жайлы анықтау үшін қолданылатын емес сөздерді қамтамасыз ету үшін қолданылатын айтулармен тауарлайды. Сонымен қатар, теңеулер мен метафоралар ойлау, деңгейлік сөйлемдідеп де атауы бар. Бұл себепті, олардың рөлі де іздеушінің қолдануы сияқты да түсіндірілуі уақытты сақтай алатын заттай дүниеде тез анықталатын емес дегенін ескереміз.